II- FI­KIH İL­Mİ­NİN KAP­SA­DI­ĞI KO­NU­LAR

İslâm’ın amel yö­nü­nü ve in­san­lar ara­sı mü­na­se­bet­le­ri in­ce­le­yen fık­hın iba­det­ler, muâmeleler ve ce­za hu­ku­ku ol­mak üze­re üç ana bö­lüm­den mey­da­na gel­di­ği­ni be­lirt­miş­tik. İslâm hu­ku­ku­nun bu klâsik tas­ni­fi­ne kar­şı­lık beşerî hu­kuk sis­tem­le­ri “âmme hu­ku­ku” ve “hususî hu­kuk” ol­mak üze­re iki­ye ay­rı­lır. Bun­lar da ken­di için­de şu dal­la­ra ay­rı­lır­lar:

Âmme Hu­ku­ku:

1- Esas Teşkilât Hu­ku­ku,

2- İdâre Hu­ku­ku

3- Cezâ Hu­ku­ku

4- Usul Hu­ku­ku, bu da ken­di için­de Hu­kuk Mu­ha­ke­me­le­ri Usu­lü ve Ce­za Mu­ha­ke­me­le­ri Usu­lü di­ye iki­ye ay­rı­lır.

5- Dev­let­ler Umu­mi Hu­ku­ku,

6- Umumî Âmme Hu­ku­ku ve­ya Dev­let Hu­ku­ku.

Hususî Hu­kuk:

1- Medenî Hu­kuk: Şa­hıs, ai­le, mi­ras, eş­ya ve­ya borç­lar hu­ku­ku bu­na gi­rer.

2- Ti­ca­ret,

3- Dev­let­ler Hususî Hu­ku­ku.

İslâm’ın hu­kuk sis­te­mi ise bu şe­kil­de âmme ve hususî hu­kuk ayı­rı­mı ye­ri­ne iba­det­le­ri ba­şa alan ve di­ğer in­san­lar ara­sı mü­na­se­bet­ler­de de ken­di­ne öz­gü yol iz­le­yen bir sis­tem­dir. Dört fı­kıh mez­he­bi­nin ic­ti­had­la­rı­nı içi­ne al­ma­sı ba­kı­mın­dan İbn Rüşd el-Hafîd (ö.595/1198)’in “Bidâyetü’l-Müc­te­hid ve Nihâyetü’l-Muk­te­sid” isim­li ese­ri­nin ko­nu baş­lık­la­rı­nı eser­de­ki sı­ra­ya gö­re ör­nek ola­rak ve­ri­yo­ruz:

           Bu ko­nu baş­lık­la­rın­dan 1 - 15 ara­sı ve 18 ya­ni akîka kur­ba­nı “ibâdetler” 16 - 57 ara­sı “muâmeleler”, 58-66 ara­sı “ce­za hu­ku­ku” 67 ya­ni ak­di­ye ise “muhâkeme usu­lü” bö­lü­mü­ne gi­rer.

Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu uy­gu­la­ma­sın­da önem­li bir ye­ri olan Me­cel­le 1869-1876 yıl­la­rı ara­sın­da Ah­med Cev­det Pa­şa baş­kan­lı­ğın­da­ki bir ko­mis­yon ta­ra­fın­dan ha­zır­lan­mış ve Tür­ki­ye’de cum­hu­ri­yet dö­ne­mi­ne ka­dar uy­gu­lan­mış­tır. İslâmî esas­la­ra gö­re ha­zır­la­nan bu ka­nun met­ni 1851 mad­de­den iba­ret olup, muâmelâtın şa­hıs, ai­le ve mi­ras hü­küm­le­ri ve aynî hak­la­ra ait bir­çok önem­li ko­nu­lar dı­şın­da ka­lan di­ğer muâmeleleri dü­zen­le­miş­tir.

Me­cel­le’nin ilk yüz mad­de­si, gü­nü­müz hu­kuk­çu­la­rı­na da ışık tu­ta­cak hu­ku­kun ge­nel pren­sip­le­ri­ne ay­rıl­mış­tır. Şu mad­de­ler ör­nek ve­ri­le­bi­lir: “Bir iş­ten mak­sat ne ise hü­küm ona gö­re­dir.” (Mad 2).

“Nass bu­lu­nan yer­de ic­ti­ha­da baş­vu­ru­la­maz.”(Mad. 14)

“Ge­nel za­ra­rı kal­dır­mak için özel za­rar ter­cih edi­lir.” (Mad 26)

“Za­ma­nın de­ğiş­me­siy­le hü­küm­le­rin de­ğiş­me­si inkâr olu­na­maz.”                               (Mad 39)

Gü­nü­müz­de ba­zı İslâm ül­ke­le­ri, fı­kıh kay­nak­la­rın­da yer alan üç­lü tak­sim ye­ri­ne aşa­ğı­da­ki tas­nif için­de İslâm hu­ku­ku­nu in­ce­le­mek­te­dir­ler.

1- İba­det­ler

2- Ahvâl-i şah­siy­ye (şa­hıs ve ai­le hu­ku­ku.)

3- Muâmeleler (Kıs­men medenî ve borç­lar hu­ku­ku.)

4- el-Ahkâmu’s-Sultâniyye ve­ya es-Siyâsetü’ş-Şer’iy­ye (Esas teş­ki­lat, ida­re ve kıs­men ce­za hu­ku­ku)

5- Ukubât (Ce­za hu­ku­ku)

6- Si­yer (Dev­let­ler umu­mi ve kıs­men dev­let­ler hu­su­si hu­ku­ku)

7- Âdâb (Ahlâk ve muâşeret) 45