IV- SATIŞ ŞARTLARINDA MEZHEPLERİN
BİRLEŞTİĞİ VE AYRILDIĞI NOKTALAR
1. Satım akdini yapan tarafların temyiz gücüne sahip olması gerektiği konusunda görüş birliği vardır. Ergin olma şartı ise ihtilâflıdır. Hanefî ve Mâlikîlere göre erginlik satım akdinin yürürlüğü için, Şâfiî ve Hanbelîlere göre ise meydana gelmesi (in’ıkad) için bir şarttır. Alış-verişin tarafların serbest iradesiyle yapılması gerektiği prensibi Hanefîlere göre yürürlük şartı, çoğunluk fakihlere göre ise meydana gelme şartıdır. Bu prensip uyarınca, Hanefîler zorlananın (mükreh) satışını, icazet verilinceye kadar yürürlük kazanamayan (mevkûf) bir akit sayarken, çoğunluk müctehitler böyle bir satışı bâtıl kabul eder. Mâlikîlerde güvenilen görüşe göre mükrehin satışı bağlayıcı olmayan bir akittir.121
2. İcap ve kabul arasına bir fasıla girmeksizin akit meclisinin bir olması, icap ve kabulün birbirine uygun şekilde ifade edilmesi, siyganın işitilmesi, satışın başka bir şeye bağlı kılınmaması ve bir süre ile sınırlandırılmaması müctehidlerin üzerinde görüş birliği ettiği hususlardandır.122
3. Satışa konu olan şeyin şer’an kendisinden yararlanılması mübah olan mütekavvim bir mal olması veya temiz bulunması, var olması, teslim edilebilir nitelikte bulunması, nitelikleri belirli olup bilinmez yönünün bulunmaması gerekir. Bütün bu şartlar üzerinde görüş birliği vardır. Ancak satım akdinde bilinmezlik Hanefîlere göre satışı fâsit kılarken, çoğunluğa göre bâtıl kılar. Meselâ; veresiye bir satışta vade tarihinin belirlenmemesi halinde, daha önceden bu konuda tarafların uyguladığı alışılmış bir örf de yoksa satım akdi Hanefîlere göre fâsit, çoğunluğa göre ise bâtıl olur. Satılan şeyin satıcının mülkiyeti altında bulunması Hanefîlerle Mâlikîlere göre yürürlük (nefâz) şartı, Şâfiîlerle Hanbelîlere göre ise meydana gelme şartıdır. Buna göre fuzûlî’nin (yetkisiz temsilci) alım veya satımı öncekilere göre “mevkûf” sonraki iki mezhebe göre ise bâtıldır.
Yine rehinde bulunan malın veya kiradaki yerin satılmasında olduğu gibi, satılanda satıcıdan başkasına ait bir hakkın bulunmaması Hanefîlere göre yürürlük (nefâz) şartı, çoğunluğa göre ise meydana gelme (in’ıkad) şartıdır. Bu duruma göre, rehindeki malın veya kiradaki yerin satışı ilk görüşe göre hak sahiplerinin iznine bağlı (mevkûf) ikinci görüşe göre ise bâtıldır.123