XIII- AĞAÇ DİKİMİ ORTAKLIĞI (MUĞÂRESE)

Müsâkât sözleşmesi dikili olan meyve ağaçları ya da üzüm bağı gibi saplı bitkiler üzerinde yapılır. Boş araziyi teslim edip ağaç dikme ve dikilen ağaçlara ortak olma ise “muğarase” adını almıştır.

Hanefilere göre, işletmecinin dikilecek ağaçlara ortak olmasını sağlayacak bir akit caiz olmaz. Delil şudur:

a) İşletmecinin diktiği ağaçlara ortak yapılması, ona yaptığı iş türünden bedel verme anlamına gelir. Halbuki, değirmencinin ücretini öğüttüğü un cinsinden alması (kafîzu’t-tahhân) hadisle yasaklanmıştır. (255)

b) Toprak sahibi toprağın yarısını, dikilecek ağaçların tamamına, diğer yarısını ise işletmecinin çalışmasına bedel yapmaktadır. Burada işletmeci, toprağın yarısını, akit sırasında mevcut olmayan ağaçlar karşılığında satın almaktadır. Bu ise bilinmezlik yüzünden akdi fasit kılar.

c) Toprak sahibi işletmecinin çalışmasıyla meydana gelecek olan ağaçların, yarısı ona ait olmak üzere işletmeciyi kiralamaktadır. Bu durum akdi fasit kılar. Çünkü belirsiz bir ücret karşılığnıda iş akdi yapmak söz konusu olur.

Dikilecek ağaçlara ortak olma muamelesi fasit olunca, ağaçlar ve meyveler toprak sahibine ait olur. İşletmeci ise diktiği ağaçların, dikme tarihindeki değerini ve çalışması için ecr-i mislini alır. (256)

Mâlikîlere göre, başkasının toprağına ağaç dikimi şu şekillerde olabilir:

a) İş akdi ile olur ve işçi ücretini alır.

b) Bir ödül (cuâle) karşılığıda olabilir. Yetişecek ağaçlardan bir bölümünün işçiye ait olması gibi.

c) Dikilen ağaçlara ortak olma (muğarase) yoluyla ağaç dikmek. Böyle bir akit Mâlikîlere göre beş şartla geçerli olur:

1) Dikilecek ağaçlar saplı olmalıdır. Bu yüzden buğday, arpa, sebze ve baklagiller gibi bitkiler üzerinde muğarase cereyan etmez.

2) Ağaçlar aynı türden olmalı veya yetişme bakımından birbirine yakın bulunmalıdır.

3) Süre ağaçların yetişme, meyve veya kerestesinden yararlanılabilecek bir zamanı kapsamalıdır.

4) İşletmecinin ağaç ve topraktan belli bir hissenin sahibi olması gerekir.

5) Muğarase, vakıf bir arazi üzerinde olmamalıdır.

Sonuç olarak İslâm’da meyve ağaçları üzerinde ortaklık mümkün olduğu gibi, dikilecek ağaçlar üzerinde de belli şartlarla ortaklık mümkündür. Hanefilere göre yalnız ağaçlar ve meyveler üzerinde ortaklık yapmak mümkün olduğu gibi, satım ve iş akdi yardımıyla toprak ve ağaçlarda birlikte ortaklık tesis edilerek “ağaç dikme ortaklığını (muğarase)” geçerli hale getirmek mümkündür. Meselâ; toprak sahibi, dikilecek ağaçların yarısı karşılığında toprağın yarısını satar ve işletmeciyi kendi hissesindeki ağaçlara bakması için de az bir ücretle işçi olarak çalıştırabilir. (257)

Günümüzde kavak dikip, bakımını yapma ve kesim zamanı gelince de anlaşma esaslarına göre kesip paylaşma şeklinde “ağaç dikimi ortaklığı” uygulanabilir. Böylece toprağı olup bunu değerlendirmeyen kimse ile, çalışmak istediği halde toprağı bulunmayan kimseyi mugarase muamelesi ortak olarak bir araya getirir.